Het Main-Donaukanaal: sluizen

Zondag 6 mei, 12 uur. Nog een paar kilometer en twee sluizen te gaan, en we zitten op de Europese waterscheiding. Een regendruppel die daar valt, staat voor de existentiële vraag of hij naar de Noordzee of de Zwarte Zee zal gaan. Waarbij het, zoals bij zoveel levensvragen, op de lange duur niets uitmaakt. Hij en zijn buurman die anders besluit, komen allebei in de oceaan terecht.

Drijvende bolder

Op dat punt zijn we vanaf het zeeniveau bij Rotterdam 406 meter in het landschap gestegen. Mijn GPS skitracker maakte er 411 van, maar dat klopte: ik stond op het dek van een op het water drijvend schip. 
De drie sluizen in deze omgeving zijn qua hoogteverschil de grootste van Duitsland, met een verval van 24,67 meter. Voor het eerst maken we het mee dat ze van drijvende bolders zijn voorzien, en dat maakt het leven voor een eenvoudige dekknecht wel makkelijker. Eén keer vastmaken en geen gedoe met overpakken, want de bolder stijgt met je mee. Die zit vast op een enorme stalen bak die in een nog iets grotere sleuf beweegt en daarbij het sinistere geluid maakt van knerpend dichtslaande kerkerdeuren. Althans, dat weten enkele opvarenden te melden die wie er nu van verdenken dat ze het hebben meegemaakt.


Een sluis waar zoveel kubieke meter water in of uit moet - 50 à 60.000 - is in principe drie keer zo lang bezig als sluizen met een verval van acht meter, die we in dit traject ook zijn tegengekomen. Dat zou bottlenecks opleveren. Om dat te voorkomen is er met extra in- en uitstroomopeningen voor gezorgd dat de schuttijd bij alle sluizen even lang is, 15 minuten, wat bij deze grote leidt tot een stijg- of daalsnelheid van 1,70 meter per minuut.

Ingang schoenendoos onderin

Eigenlijk zijn die sluizen een soort buitenmaatse schoenendozen, waarbij de korte kanten helpen de zijwaartse krachten op de wanden op te vangen. Dat is sowieso een heikel punt bij de bouw van sluizen, want je kunt geen balken of trekstangen tussen de wanden zetten om te voorkomen dat ze inklappen of uitelkaar barsten. Dan kunnen er geen schepen in. Het enige dat je kunt doen, is heel goed verankeren.

Uitgang schoenendoos bovenin

Op de sluismuren zien we op veel plekken markeringen aangebracht. Die lijken allemaal te duiden op scheuren en doorbuigingen in het beton. We beginnen een beetje te begrijpen waarom onderhoud aan sluizen nodig is. Het kanaal is niet voor niets twee weken gestremd geweest!




De korte kanten van de schoenendoos zijn grotendeels dichte betonwanden, op een uitsparing na aan beide kanten, van zes meter in de lucht en vier meter onder water. Dat zijn de verticale dimensies van de grootste schepen die hier varen. Alleen dat stuk wordt door sluisdeuren afgesloten, aan de dalkant onderaan de korte kant van de schoenendoos, aan de bergkant bovenaan.

Spaarbekkens

Over die 15.000 kuub sluisinhoud valt nog wel wat te zeggen. Dat is natuurlijk een enorme bak met water om bij iedere schutting maar naar beneden te laten lopen - water dat zeker in de hogere, drogere delen slecht gemist kan worden. Daarom staan naast elke sluis drie spaarbakken, elk goed voor 20% van de sluisinhoud. De inhoud van sluisdeel 25-20 meter loopt leeg in spaarbak 15-20. Sluisdeel 20-15 loopt leeg in spaarbak 10-15, en sluisdeel 15-10 in bak 5-10. Alleen het onderste sluisdeel 10-0 spoelt naar beneden het kanaal in. Bij het omhoog schutten loopt eerst spaarbak 5-10 leeg, die de sluis op 5 meter brengt. Daarna in volgorde de twee hogere bakken, en alleen het stuk 15-25 komt uit de bovenloop van het kanaal. Een besparing van 60%, zij het ten koste van een flinke investering. De bouwbedrijven waren er blij mee!


Bij de schuttingen merk je ook telkens dat je sommige stukken snel gaat, en later weer bijna stil staat, alsof je in een lift zit die op iedere verdieping stopt. Dat komt door die spaarbakken: een volle loopt nu eenmaal sneller leeg naar een lege sluis, dan een bijna lege naar een bijna volle sluis.


Ik heb begrepen dat het hoogste kanaalpand, waar dus per definitie geen water van boven in komt, bij droogte zijn water krijgt teruggepompt.